Ethiek moet ingebouwd in digitale diensten - HU.nl
09 november 2017
09-11-2017
Digitale diensten leveren niet alleen waarde op voor organisaties of klanten maar hebben ook impact in ethische zin. Bijvoorbeeld in het stimuleren van bepaald gedrag, of in de manier waarop met privacygevoelige gegevens wordt omgegaan. Architecten van digitale diensten moeten nadenken over welke ethische principes ze inbouwen in hun ontwerp. Aldus dr. ir. Marlies van Steenbergen, werkzaam als lector bij het lectoraat Digitale Smart Services van Hogeschool Utrecht. Zij pleitte op 9 november in haar openbare les voor een ?gewetensvol lanceerplatform?.
Technologie is nooit waarde-neutraal. Digitale diensten zoals apps zijn ontworpen vanuit bepaalde aannames en sturen de keuzes van de klant, bijvoorbeeld door al bepaalde standaardvinkjes aan te zetten op invulformulieren. Veel mensen zijn geneigd die default keuzes over te nemen omdat ze denken dat dit de beste, meest gebruikte of aanbevolen keuze is. De beslissing wat de default wordt, beïnvloedt daarmee sterk het gebruik van een dienst. Urgent is ook de vraag hoe ver bedrijven mogen gaan in het gebruiken van verzamelde data. Marlies van Steenbergen houdt zich als lector Digitale Smart Services bezig met dit soort kwesties en pleit ervoor te kijken naar de ethische aspecten van digitale architectuur.
Ethiek inbouwen in ontwerp
Digitale diensten horen niet alleen betekenisvol te zijn in de zin van direct waardevol voor een organisatie of klant, maar ook in ethische zin, vindt Marlies van Steenbergen: ?Dan gaat het over kwaliteiten die het leven en de wereld beter maken, niet slechter. Achteraf ethiek inbrengen kan niet. Daarom is het essentieel dat in de digitale architectuur is ingebouwd hoe de organisatie haar ethisch beleid borgt in haar organisatieontwerp.? Architecten horen volgens Van Steenbergen bewust stil te staan bij de ethische aspecten van hun ontwerpen: ? Wat zijn de effecten van mijn architectuur op de organisatie en de omgeving van de organisatie? Welk gedrag stimuleert mijn specifieke architectuur? En is dat vanuit ethisch oogpunt het gewenste gedrag? Value sensitive design is een van de manieren om dit vorm te geven. Menselijke waarden zoals duurzaamheid, rust, privacy, autonomie en vrijheid van vooroordeel vormen dan een integraal onderdeel van het ontwerpproces.?
Paradigmaverandering nodig
Nieuwe technologieën veroorzaken niet alleen nieuwe ethische dilemma's, ze kunnen ook ingezet worden om dilemma's op te lossen, aldus Van Steenbergen. Zo kan bijvoorbeeld blockchain-technologie worden ingezet voor het verantwoord omgaan met informatie. Blockchain-technologie maakt het mogelijk voor personen om de baas te blijven over hun eigen data en zelf te bepalen met wie ze welke data willen delen. Van Steenbergen: ?Digitale smart services-architectuur kan de structuur bieden waarmee een organisatie digitale diensten kan leveren die waarde bieden aan zowel afnemer als aanbieder. In die zin is de architectuur een lanceerplatform van digitale diensten. Ik zie daarnaast een belangrijke rol weggelegd voor een digitale architectuur waarin ethische principes zijn ingebouwd. Een ?gewetensvol lanceerplatform? noem ik dat. De architectuurdiscipline moet zich vernieuwen. Een omslag in denken van inside-out naar outside-in is een belangrijke vereiste om digitale smart services-architectuur verder te ontwikkelen. Bijvoorbeeld: minder denken vanuit interne efficiëntie en meer vanuit verbeterde klantbeleving. Om architectuur daadwerkelijk als gewetensvol platform te laten functioneren, is een paradigmaverandering in digitale architectuur nodig.?
Dr. ir. Marlies van Steenbergen is sinds februari 2017 als lector verbonden aan het lectoraat Digitale Smart Services naast lector Johan Versendaal. Daarnaast is zij werkzaam als principal consultant enterprise-architectuur bij Sogeti Nederland, een IT-dienstverlener. Haar openbare les heet Betekenis geven aan digitale diensten.