Wat te lezen op het strand of bij het zwembad?
05 juli 2018
De vakantieperiode nadert. Wat lezen we straks aan het strand? Veellezer Haye van der Werf geeft enkele persoonlijke tips.Enige jaren geleden zou hierboven nog als titel gestaan hebben ‘Boeken voor in de vakantiekoffer’. Maar die zin is achterhaald. Want ‘boeken,’ in de fysieke zin, is een achterhaald begrip geworden. Zelfs ‘Het groot vakantieboek’ is niet meer leverbaar. Literatuur bevindt zich tegenwoordig op allerlei ‘devices’. En menigeen beperkt zich in de vakantie, gelegen op een ver strand of aan de rand van een ‘all inclusive’ zwembad, tot het aanhoren van luisterboeken.
Niettemin wil ik u aanraden onderstaande boeken tijdens de komende periode van ‘zalig niets doen’ mee te nemen. Ja, het gaat om boeken die met onderwijs te maken hebben. Omdat we het nu eenmaal niet kunnen laten. Onderwijs is een roeping, geen vak dat je tussen negen en vijf beoefent. Dus wat is er mooier dan juist tijdens zo’n verblijf op dat exotische strand of ’s avonds na die fietsdag te reflecteren op je beroep, je werk en de uitdagingen in het komend jaar! Bovendien is de vakantie bij uitstek een gelegenheid om afstand te nemen van de hectiek van alledag en eens te kijken naar het wijdere perspectief, de context waarbinnen het onderwijs zich afspeelt en ontwikkelt.
Het dystopisch begin
De laatste tijd wordt in toekomstvoorspellingen en daarmee samenhangende boekrecensies weer steeds vaker het begrip ‘dystopie’ gehanteerd. Eerlijk gezegd was die term inmiddels uit mijn vocabulaire verdwenen. Dystopie staat voor ‘het tegengestelde van de utopie: een tekst waarin weliswaar een toekomstbeeld gegeven wordt, maar dat van de utopie verschilt door het negatieve beeld dat van die toekomst wordt geschilderd.’ Boeken waarin dat begrip aan de orde komt zijn: Tijd van Woede – Een geschiedenis van het heden van Pankaj Mishra, Homo Sapiens – De geschiedenis van de mensheid en Homo Deus – Een kleine geschiedenis van de toekomst van Yuval Noah Harari en Wat op het spel staat. Over de digitalisering en de klimaatverandering van Philipp Blom.
Het begin van het einde
Waarom juist deze boeken aangeraden op MBO Today? Wel, dat ligt nogal voor de hand! In deze boeken wordt aandacht besteed aan de historische en recente politieke, economische en sociale ontwikkelingen. Zij worden beschreven, waarbij nadrukkelijk wordt gewezen op de gevolgen voor de verscheidene bevolkingsgroepen, landen en onderlinge verhoudingen. Klimaatverandering, digitalisering, robotisering, artificiële intelligentie, nationalisme, terrorisme en populisme komen uitgebreid aan de orde en in veel gevallen liegen de verwachte effecten er niet om. Eén van de meest vergaande conclusies is te vinden bij Philipp Blom: ‘Over afzienbare tijd zal een derde van de bevolking zich overbodig voelen. Hun inzet en hun creativiteit tellen niet meer mee. Ze kunnen niet staken, want ze hebben geen baan.’ Blom noemt het ‘het recept voor revolutie en het begin van het einde van de democratie.’ Hier wordt nadrukkelijk ook geduid op veel studenten die nu nog mbo-opleidingen volgen, maar wellicht in de toekomst getroffen worden door overbodigheid.
Harari wijst op hetzelfde probleem. Wellicht zal er een supermens ontstaan: een sterke, extreem lang levende, hyperintelligente godmens dus. Dan volgt een scheiding in supermensen en gewone mensen. Onderlinge verhoudingen, gelijke mogelijkheden zullen worden aangetast. Juist nu allerwegen een pleidooi wordt gehouden voor de ‘upgrading van het beroepsonderwijs’ en herstel van de ambachtsman (zie Marianne Zwagerman, Doekle Terpstra en Paul Rosenmöller) is het ook zaak deze tendensen te bestuderen en het onderwijs erop aan te passen. In het NRC van 5 mei doet Harari overigens een suggestie op de vraag ‘Meer sociologie, of juist meer biologie en programmeren?’ Hij antwoordt: ‘Nee, nee. Het belangrijkste is geestelijk evenwicht en emotionele intelligentie. Hiermee kunnen de kinderen zichzelf later telkens opnieuw uitvinden in een heel veranderlijke wereld.’
Relativerend en optimistisch
Deze twee karakteristieken bleven bij mij hangen na lezing van navolgend boek. In Nederland zijn al heel wat boeken verschenen over de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs.
Ingebed in verwijzingen naar politieke, economische en wetenschappelijke ontwikkelingen schetst hij zowel de groei als de inhoudelijke ontwikkeling van het basisonderwijs, het vo en het hoger onderwijs. Het mbo komt er misschien wat bekaaid af, maar De Rooy geeft daarvoor een redelijke verklaring onder verwijzing naar de gevoerde discussies en het geëffectueerde beleid tot het midden van de vorige eeuw. Het leukste zijn de licht cynische conclusies over de rol van de ‘ijzeren ring’ rond het onderwijs zelf en de scholen: de talloze commissies, belangenorganisaties, adviesbureaus en charlatans: een lust om te lezen. Maar ook een inkijkje in de academische discussies over dat onderwijs en de persoonlijke bejegening van hoogleraren. Voorbeeld: Langeveld over A.D. de Groot: ‘Een tirannieke schoft […] met verachting der opvoeding en verraad aan het kind!’ Waarvan acte.
De Rooys conclusies zijn behartigenswaardig en relativerend. Enerzijds kost het de grootste moeite om het onderwijs te veranderen, maar anderzijds scoort het Nederlands onderwijs hoog bij de OESO en andere organisaties! Het gaat nog niet zo slecht en dat is vooral te danken aan al degenen die met passie in het onderwijs werken. Zoals u. Dus kan ik u terecht een goede vakantie wensen en veel leesplezier.
Haye van der Werf